नेपाली उखान : परिचय र प्रकार

• उखान
• 5 Years, 6 Months ago
• 2847

नेपाली उखान : परिचय र प्रकार

नेपाली उखान

वाक्यस्तरका सूत्रात्मक कथनलाई उखान भनिन्छ । लोक अनुभवमा आधारित हुने हुनाले उखानलाई लोकोक्ती पनि भन्दछ्न्। हरेक उखानले जनधारणा र लोक विश्वासलाई सूत्रबद्द रूपमा व्यक्त गरेको हुन्छ ।उखानका दृस्टीले नेपाली भाषा निकै समृद्ध छ ।उखानले अभिव्यक्तिलाई रोचक ,स्पष्ट ,मार्मिक र जीवन्त बनाउँछ ।भाषामा उखानले चमत्कार थप्छ ।

 उखानलाई लोकोक्ति,कहाबत,आहान आदि नामले पनि चिनिन्छ ।अंग्रेजीमा यसलाई Proverb र संस्कृतमा लोकोक्ति भनिन्छ । उखानको सम्बन्ध कुनै घटना,कथा वा मानवीय अनुभवसँग जोडिने हाले यसको अर्थ सांकेतिक रूपमा प्रकट हुन्छ । यसले भाषालाई मिठासपूर्ण र तार्किक बनाउँछ । भन्नुपर्ने कुरालाई घतलाग्दो तरिकाले प्रस्तुत गर्नु,थोरैमा धेरै भन्न सक्नु र अभिव्यक्तिलाई सूत्रात्मक ,सारपूर्ण र अर्थगम्भीर बनाउनु उखानको विशेषता हो । कुनै पनि कथनलाई स्पष्ट पार्नका लागि उखानको प्रयोग गरिन्छ । उखानले सोझो अर्थ भन्दा व्यंग्य अर्थलाई बढी जोड दिन्छ ।

तर्कपूर्ण भावले भरिएका,गहिरो अर्थ बोकेका र लोकजीवनमा चलिआएका सारपूर्ण कथन वा लोकोक्तिलाई उखान-टुक्का भनिन्छ । जसले विशेष अर्थ वा सन्देश दिन्छ। नेपाली समाजमा नेपाली भाषाको बिकाससंगै उखानको पनि सुरुवात भएको पाइन्छ । कुराकानीको क्रममा समय अनुकुल उखान टुक्काको प्रयोग गर्दा आफुले ब्यक्त गर्न खोजेको कुरामा अरु गहनता थप्न सकिन्छ । साथै संबादलाइ रमाइलो बनाउनको लागि पनि उखान टुक्काले बेजोड भूमिका खेल्न सक्दछ । सामान्यतया कुराकानी गर्दै जाँदा कुरामा कुरा मिलाएर उखान जोड्दा कुरा गराइमा गहनता आएको महसुश हुन्छ ।

तर पछिल्लो पुस्ताको बिकाससंगै पुराना उखान टुक्काहरुको प्रयोग घट्दै गएको महसुस हुन थालेको छ । हाम्रा बाजे बराजुका पालादेखि नै सिर्जना भएका यस्ता उखान टुक्काहरु अहिले पनि निकै सान्दर्भिक लाग्ने गर्दछन् ।

                     उखानका प्रकार :

क)अपूर्ण वाक्यात्मक उखान

ख) पूर्ण वाक्यात्मक उखान

......................................................................................................................

क)अपूर्ण वाक्यात्मक उखान: समापक क्रिया प्रयोग नभएका र वाक्य पुरा गर्न केही थप्नुपर्ने उखानलाई अपूर्ण वाक्यात्मक उखान भनिन्छ ।

उदाहरण :- हुने बिरुवाको चिल्लो पात (हुन्छ )

          - मुखमा रामराम बगलीमा छुरा (हुन्छ )

            - देश गुनाको भेष (गर्नुपर्छ)

ख) पूर्ण वाक्यात्मक उखान : अन्त्यमा समापक क्रिया प्रयोग भएका उखानलाई पूर्ण वाक्यात्मक उखान भनिन्छ ।

उदाहरण :- नपत्याउने खोलाले बगाउँछ ।         

    - ओरालो लागेको मृगलाई बाच्छाले पनि खेद्छ

   -  बोल्नेको पीठो बिक्छ ,नबोल्नेको चामल पनि बिक्दैन     

  - घोडा चढ्ने लड्छ ।