नेपाल कविता : अभ्यास खण्ड

• नेपाली
• 5 Years, 4 Months ago
• 1486

नेपाल कविता : अभ्यास खण्ड

व्याकरण

८. उल्टो अर्थ आउने शब्दसँग जोडा मिलाऊ  :
इज्जत  : बेइज्जत
स्वर्ग   :नरक
पवित्र  : अपवित्र 
खुला  : बन्द
चढ्न  : ओर्लन 

९. तलका शब्दको उस्तै अर्थ दिने शब्द लेख  :
देश  :राष्ट्र 
विशाल  :ठूलो
पर्वत  :पहाड
वृक्ष  :रुख
ध्वनि  :आवाज
किसान  :कृषक
जित  :विजय
रक्त  :रगत
विपत्ति  :आपत् 
सङ्घर्ष  :क्रान्ति 

१०. तलका शब्दको अर्थ खुल्ने गरी वाक्यमा प्रयोग गर  :
प्यारो  :नेपाल जस्तो प्यारो र पवित्र देशमा अब विकास हुन्छ कि ? 
मन्त्र  :नेपालीको मूल मन्त्र भनेकै राष्ट्रपे्रम हो । 
मान  :सगरमाथाझैँ लुम्बिनीको मान चुलिएको छ । 
सङ्गीत  :कृष्ण दाइ गीत सङ्गीत भनेपछि हुरुक्क हुन्छन् । 
पुर्खा  :हाम्रा पुर्खाहरुले यो देशको शिर उच्च पारेका थिए । 

११. तलका शब्द शुद्धसँग उच्चारण गर  :(उच्चारण अभ्यास गर्नुहोस्)
तन्त्र, लयबद्ध, गुह्य, ध्वनि, वर्ण

१२. कविताको तेस्रो श्लोक शुद्धसँग सार  :
नयाँ नयाँ जीत अनेक जोड्दै
यो देशको इज्जत मान थप्दै । 
ज्यामी, सिपाही र किसान सारा
छन् आज हाम्रा बलिया सहारा ।।

१५. पढ, बुझ र गर

……………कार्यमूलक व्याकरण …………………………………………………

नाम

कुनै ब्यक्ति, वस्तु, ठाउँ, पदार्थ आदि बुझाउने शब्दलाई नाम भनिन्छ | अर्थात नाम भन्नाले कुनै पनि व्यक्ति, स्थान वा प्राणी एव मूर्त वाअमूर्त बस्तुलाई जनाउने तथा वाक्यमा कर्ता, कर्म वा पूरक भइ आउने नामिक पदलाई बुझाउछ |  जस्तै -हरि ,कोशी ,माया ,हुल ,पुस्तक

नामलाई पाच भागमा बिभाजन गरिएको छ |

 १.ब्यक्तिवाचक नाम- कुनै व्यक्ति, स्थान, वस्तु वा अवधारणा बिषेसलाई बजाउने शब्दलाई ब्यक्तिवाचक नाम भनिन्छ |जस्तै_ सीता, रिता, हरी, राम

२.जातिवाचक नाम- कुनै प्राणी वा वस्तु आदिको जात बुझाउने नामलाई जातिवाचक नाम भनिन्छ|अर्थात कुनै पनि समान धर्म वा गुण जनाउने नामिक पदलाई जातिवाचक नाम भनिन्छ | यो सजीव र निर्जीव गरि दुई किसिमको हुन्छ | जस्तै- मानिस, पशु, नदि, देश

३.द्रव्यवाचक नाम- नापतौल गरिने तथा गन्न नसकिने पदार्थको नाम बुझाउने पदलाई द्रव्यवाचक नाम नाम भनिन्छ |  जस्तै- सुन, चादी, पानी, चामल

 ४.समुहवाचक नाम- कुनै प्राणी अथाव वस्तु आदिको समुहको नाम बुझाउने शब्दलाई समुहवाचक नाम भनिन्छ | अर्थात् कुनै पनि निश्चित समूह भएको मानिस, पशुपन्क्षि, वस्तुलाई जनाउदछ | जस्तै- समूह, हल, टोली, वर्ग, परिवार

५. भाववाचक नाम- कुनै पनि वस्तु देख्नन वा छुन नसकिने तर अनुभूति तथा बस्तुको गुण, कार्य वा अवस्था बुझाउने पदलाई भाववाचक नाम भनिन्छ | अर्थात कुनै व्यक्ति, वस्तु, जाति, समूह, पदार्थ आदिको गुण, काम, अवस्था आदि बुझाउने शब्दलाई भाववाचक नाम भनिन्छ | जस्तै- माया, दया, सुख, दु:ख,

 वचन-एक वा एक भन्दा बढी शब्दको बोध गराउने शब्दलाई वचन भनिन्छ |

  वचन दुई प्रकार हुन्छन्

• एकवचन- एउटा मात्र ब्यक्ति बस्तु तथा पदार्थलाई बुझउने प्रयोग गरिने पदलाई बहुवचन भनिन्छ |उदाहरण- म, ऊ त्यो
• बहुवचन- एक भन्दा बढी ब्यक्ति तथा पदार्थलाई बुझाउने प्रयोग गरिने पदलाई बहुवचन भनिन्छ |उदाहरण- तिमि, तिमीहरु, तिनी, तिनीहरु

पाठमा प्रयोग भएका देश, धारा, सङ्गीत, पाना, पर्वत, वृक्ष, लता, खोला, इज्जत, ज्यामी, सिपाही, किसान, पसिना, रक्त, नसा, स्वर्ग आदि नाम शब्द हुन् । नाम शब्दले कुनै व्यक्ति, वस्तु, ठाउँ, नदी, समूह, भाव आदिलाई बुझाउँछन् । नाम पाँच प्रकारका हुन्छन्, जस्तै  :
          

(क) व्यक्तवाचक  :गणेश, नोर्बु, एसिया, अमेरिका, सगरमाथा
(ख) जातिवाचक  :महादेश, हिमाल, गुम्बा, खेत, फल
(ग) समूहवाचक  :बजार, कक्षा, भिड, समाज, गुठी
(घ) द्रव्यवाचक  :मकै, फलाम, ढुङ्गा, तामा, पित्तल
(ङ) भाववाचक  :प्रेम, ज्ञान, पढाइ, अविश्वास, हँसाइ

(क) व्यक्तिवाचक  :
गणेश  :गणेशको दर्शन गरेर भक्तजनहरु घरतिर लागे । 
नोर्बु  :यसपटक नोर्बुले सगरमाथा चढ्ने योजना बनाएको रहेछ नि !
एसिया  :नेपाल र भारत दुवै एसिया महादेशमा पर्दछन् । 
अमेरिका  :आयुष र पासाङ अमेरिका जान्छन् रे ठुल्दाइ !
सगरमाथा  :विश्वको सर्वाेच्च शिखर सगरमाथाको शिखरमा पुग्ने इच्छा कसलाई हुँदैन र !

(ख) जातिवाचक  :
महादेश  :अफ्रिका महादेशमा पनि विकासको लहर बढेको छ । 
हिमाल  :नेपाललाई हिमाल, पहाड र तपाईको साझा देश मानिन्छ । 
गुम्बा  :बौद्धधर्ममार्गीहरु गुम्बामा बसेर बुद्धको उपासना गर्छन् । 
खेत  :किसानहरुका लागि खेतबारीभन्दा ठूलो धन केही छैन । 
फल  :हिमाली, पहाडी र तराई प्रदेशमा मौसमअनुसारको फलफुल खेती गर्नुपर्छ । 

(ग) समूहवाचक  :
बजार  :राम र लखन मङ्गलबारे बजारमा गएर रमाए । 
कक्षा  :आस्था र पवित्रा कक्षा ८ मा पढ्छन् । 
भिड  :त्यो ठूलो भिड देखेर नानीहरु भागेछन् । 
समाज  :प्रत्येक व्यक्तिले समाजको आदर्शलाई पालना गर्नैपर्छ । 
गुठी  :नेवारी समुदायमा गुठीको महत्वपूर्ण स्थान रहेको छ । 

(घ) द्रव्यवाचक
मकै  :ठाकुर दाइ जाडोमा मकै र भटमास कुरुमकुरुम खान्छन् । 
फलाम  :कोदालो बनाउने किसानले फलाम किनेर ल्यायो । 
ढुङ्गा  :हाम्रो देशमा ढुङ्था प्रशस्तै पाइन्छन् । 
तामा  :नेपालमा तामा खानीहरु धेरै छन् भन्ने अनुमान गरिएको छ । 
पित्तल  :पित्तल पहेँलो भए पनि सुनजस्तो मूल्यवान धातु होइन । 

(ङ) भाववाचक  :
प्रेम  :प्रत्येक वर्ष प्रेम दिवस मनाउन थालिएको छ । 
ज्ञान  :ऋषिमुनिहरुले ज्ञान गुनका कुरा गरेर धेरै मानिसको कल्याण गरेका छन् । 
पढाइ  :नानी हो ! पढाइ कहिल्यै सकिँदैन किनभने जीवन नै पुस्तकालय हो । 
अविश्वास  :उनीहरुका कुरामा अविश्वास गर्नुपर्ने कुरा के छ र !
हँसाइ  :अप्सराहरुको हँसाइ त आकर्षक रहेछ । 

१६. तिम्रो कक्षा कोठामा भएका दस ओटा वस्तुका नाम शब्द लेखेर कक्षामा सुनाऊ । 
किताब, झोला, मार्कर, चक, डस्टर, बोर्ड, बेन्च, डेस्क, कलम, कापी, मसी,...... ।

१७.वाक्य परिवर्तन गर :
क) ऊ नेपाली बोल्छ ।

उत्तर = उनीहरु नेपाली बोल्छन् । 

ख) म विद्यार्थी हुँ ।

उत्तर =  हामी विद्यार्थी हौँ । 

ग) रुख पर्वतमा छ ।       

उत्तर = रुखहरु पर्वतमा छन् । 

घ) म देशलाई माया गर्छु ।     

उत्तर = हामी देशलाई माया गर्छौँ  । 

ङ) ज्यामी काम गर्छ ।         

उत्तर = ज्यामीहरु काम गर्छन् । 

च) म पसिना बगाउँछु ।     

उत्तर = हामी पसिना बगाउँछौँ ।