पाठ : ३ देवकुमारी थापा

• नेपाली
• 5 Years, 4 Months ago
• 1976

पाठ : ३ देवकुमारी थापा

कार्यमूलक व्याकरण

कारक: कारक शब्दको सोझो अर्थ कार्य गर्ने हो | क्रियासंग सिधा सम्पर्क भएका नाम र सर्वनामलाई कारक भनिन्छ | वाक्यस्तरमा क्रियापदसंग सम्बद्ध नामपद कारक रुपमा आउछन् |

कारकलाई निम्न ६ भागमा बिभाजन गरिएको छ |

• कर्ता कारक
• कर्म कारक
• करण कारक
• सम्प्रदान कारक
• अपदान कारक
• अधिकरण कारक
  
  

क)कर्ता कारक – कुनै पनि कार्य सम्पादन गर्ने नामिक पदलाई कर्ता कारक भनिन्छ | अर्थात् वाक्यमा काम गर्ने नामिक शब्दलाई कारक भनिन्छ | यो के र कसलाई भन्ने प्रश्नको उत्तरमा आउछ र सामान्यतया ले/वाट विभक्ति चिन्हहरु लाग्दछन् |
उदाहरण – प्रहरीले हिर्कायो |

ख) कर्म कारक – कर्म कारक भन्नाले वाक्यमा कामको परिमाण भोग्ने वा असर पर्ने नामिक शब्दलाई जनाउदछ | यो के र कसलाई भन्ने प्रश्नको उत्तरमा आउछ | यसमा सामान्यतया दृतिया विभत्तिको चिन्ह लाई लाग्दछ |
उदाहरण – प्रहरीले चोरलाई हिर्कायो |
मैले कलमले चिठी लेखे |

ग)करण कारक – करण कारण भन्नाले वाक्यमा कार्यव्यापारको साधन कारक वा प्रयोजन बुझाउन आउने नामिक पदलाई बुझाउदछ | यसमा सामान्यता के ले केवाट प्रश्नको उत्तरमा आउछ र यसमा प्राय ले\वाट\ दृरा जस्ता तृतिय विभक्त्तिका चिन्हहरु लाग्दछन् |
उदाहरण -  मैले कलमले चिठी लेखे |

घ) सम्प्रदान कारक – सम्प्रदान कारक भन्नाले वाक्यमा क्रियाले गर्ने कामको लक्ष्य वा काम गराईको प्रयोजन बुझाउन आउने नामिक पदलाई बुझाउछ |अर्थात् कार्यब्यापारको लक्षित उदेश्यले बनी आउने नामिक पदलाई सम्पदान कारक भनिन्छ | यो समन्यता कसलाई प्रश्नको उत्तरमा आउछ र यसका लागि\ निम्ति\ लाई\ जस्ता चतुर्य विभक्ति चिन्हरुरू लाग्दछ |
उदाहरण -  दिदिले बहिनीलाई खेलौना ल्याइदिन् |

ङ) अपदान कारक – क्रियाले बुझाउने काम सुरु हुने समय र छुट्टिने ठाउँ बुझाउने पदलाई अपदान कारक भनिन्छ | अपदान कारकमा देखि\बाट लाग्दछ |उदाहरणा – रुखबाट फल खस्यो |

च) अधिकरण कारक – क्रियाले बुझाउने कामको आधार जनाउने पदलाई अधिकरण कारक भनिन्छ | अधिकरणमा कारकमा “मा” विभक्ति लाग्छ |
उदाहरण –भाई कुर्सीमा बस्यो |

विभक्ति :आफ्नो स्वतन्त्र अर्थ नभएको तर नामिक पदहरुसंग जोडीएर पदीय अन्तरसम्बन्ध कायम गरि क्रियासग सम्बन्ध राखेर आउने पदसगलाई विभक्ति भनिन्छ |विभंक्तिलाई नामिक शब्दसग नजोडिने हो भने अर्थपुंर्ण हुदैन |

• उदाहरण – मैले रामलाई पिटे |
• रमेशले लट्ठीले हिर्कायो |
• मलाई आज सन्चो छैन |

 कारकीय अर्थ र विभक्ति चिन्ह तालिका

षष्ठी विभाक्तिमा को का की /रो रा रि /नोना नी जस्ता विभक्ति चिन्हको प्रयोग हुन्छ |

 १७.कोष्ठकमा दिईएको सङक़ेतअनुसार विभक्ति चिन्ह राखेर खाली ठाउँ पुरा गर :

• अप्सरा ......... नयाँ किताब किनिन् | (प्रथम विभक्ति )
        उत्तर : अप्सराले नयाँ किताब किनिन् |
• सोनु भाइ .....बोलाऊछिन् | ( दृतीया विभक्ति )

                  उत्तर : सोनुले भाइलाई बोलाऊछिन |

• हरि बिहानै....... पढ्दै छ | (पंचमी विभक्ति)

                          उत्तर : बिहानैदेखि पढ्दै छ |

• गोपाल कलम...... चिठी लेख्छन् | ( तृतीया विभक्ति )

                           उत्तर : गोपाल कलमले चिठी लेख्छन् |

• मेरो टेबुल ...... घडी छ |(सप्तमी विभक्ति )

                          उत्तर : मेरो टेबुलमा घडी छ |

१८.रेखाङकित शब्दको कारक छुट्याऊ :

क) चित्रलेखाले इनारबाट बाल्टीमा पानी झिकेर ल्याइन् र भाइलाई दिईन् |

• चित्रलेखाले– कर्ता कारक
• इना रबाट – अपदान कारक
• बाल्टीमा – अधिकरण
• पानी – कर्म कारक
• भाईलाई– सम्प्रदान
• सन्तोषले लठ्ठीले सर्पलाई हिर्कायो |
• सतोषले– कर्ता कारक
• लट्ठीले– करण कारक
• सर्पलाई– कर्म कारक

ग)मनोजले कलमले चिठी लेखेर आफ्नो साथीलाई पठाए |
मनोजले – कर्ता कारक

कलमले – करण कारक

चिठी  :कर्म

साथीलाई – सम्प्रदान