कार्यमूलक अनुसन्धान : नमुना उनान्सतरी

• Action Research
• 4 Years, 4 Months ago
• 4152

कार्यमूलक अनुसन्धान : नमुना उनान्सतरी

प्रस्तुतकर्ताः नन्दराम बुढामगर
पद :  प्रा०शि० द्वितीय
विद्यालय : श्री वीरेन्द्र माध्यमिक विद्यालय,बडिकेदार ३‚घाङल‚डोटी

अनुसन्धानको शीर्षक :  ड्रप आउट समस्यालाई कम गर्ने विषयक कार्यमूलक अनुसन्धान

पृष्ठभूमि
यस श्री वीरेन्द्र माध्यमिक विद्यालय डोटी जिल्लाको बडिकेदार गाउँपालिका वडा नं ३ मा अवस्थित छ । यस विद्यालयमा कक्षा १ देखि १२ सम्म अध्ययन अध्यापन हुने गरेको छ । जिल्ला सदरमुकाम सिलगढी देखि ३४ कोषको पैदल दूरीमा रहेको यस विद्यालयको सेवा क्षेत्रमा बाहुन क्षेत्री‚मगर गुरुङ लामा चौधरी गिरी आदि बिभिन्न थरीको बसोवास रहेको छ । यस विद्यालयको सेवा क्षेत्रको भौगोलिक बनावट भिरालो पखेरो खोलानाला रहेको कारण विद्यालय पुग्न भौगोलिक कठिनाई रहेको छ । वालवालिकाहरूलाई विद्यालय पुग्न १० मिनेट देखि दुई घण्टा सम्म लाग्ने गर्दछ । जनसंख्याको बसाई सराईका कारण यस विद्यालयको सेवाक्षेत्रमा विद्यार्थीहरू कम रहेका छन । अबिभावकमा जनचेतनाको कमी‚वालवालिकाहरूको स्वयंको कारण तथा अबिभावकको कमजोर आर्थिक अवस्थाको कारण विद्यार्थीहरू नियमित उपस्थित नहुने र बर्षेनी ड्रप आउट हुने गरेका छन ।  

यस विद्यलालयको प्राथमिक तह भन्दा निमावि तथा मावि तहमा विद्यार्थी ड्रप आउटको समस्या बढी रहेको छ जसले विद्यालयको ठूलो शैक्षिक क्षति गरिरहेको छ । नपाल सरकारले अनिवार्य तथा निःशुल्क आधारभूत शिक्षाको नारा दिईरहँदा यस विद्यालयमा कक्षा ८ सम्म पनि नपुगी बीचैमा कक्षा छोड्ने वालवालिकाहरूको संख्या प्रसस्तै रहेको छ ।  अतः यस विद्यालयमा रहेको ड्रप आउट समस्यालाई कसरी कम गरी शैक्षिक क्षतिलाई न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ भनी कार्यमूलक अनुसन्धान गर्ने प्रयास गरिएको छ । यस क्रममा कक्षा ६ मा अध्ययनरत विद्यार्थीहरूको तथ्यांकलाई आधार मानी कार्यमूलक अनुसन्धान तयार गर्ने जमर्को गरिएको छ ।

 उद्देश्यः

यस कार्यमूलक अनुसन्धानको उद्देश्यहरू यस प्रकार रहेका छनः

• यस श्री वीरेन्द्र माध्यमिक विद्यालयमा रहेको ड्रप आउट समस्याको कारण पहिचान गर्ने ।

• ड्रप आउट समस्याको कारण पत्ता लगाई कक्षा  ६ मा  ड्रप आउट समस्यालाई न्यूनिकरण गर्ने ।
  
  

अध्ययनको औचित्यः

विद्यार्थीहरूको सिकाई उपलब्धिमा बिस्तार गर्नका लागि शिक्षणका विभिन्न उपायहरू अपनाउन सकिन्छ । यस अध्ययनमा यस श्री वीरेन्द्र माध्यमिक विद्यालयमा रहेको ड्रप आउट समस्यालाई न्यूनिकरण गर्नको लागि यस औजारको प्रयोग गरिएको छ । कक्षा ६ मा ६० प्रतिशत अंकको आवधिक र ४० प्रतिशत अंकको निरन्तर मूल्यांकन हुने ब्यवस्था छ । विद्यार्थीहरूलाई विद्यालयमा नियमित रुपमा आउने र बार्षिक परीक्षासम्म टिकाइरहनको लागि यस कार्यमूलक अनुसन्धानले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने अपेक्षाका साथ यो जमर्को गरिएको छ । विद्यार्थीहरू नियमित रुपमा विद्यालय आएको खण्डमा विद्यार्थीहरूको ड्रप आउट समस्या न्यूनिकरण हुनुको साथै वालवालिकाहरूको शिक्षण सिकाई उपलब्धि समेत बृद्धि हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

अध्ययनको सीमा

ड्प आउटको समस्या यस श्री वीरेन्द्र माध्यमिक विद्यालयको मात्र समस्या होइन । देशका बिभिन्न दुर्गम स्थानमा रहेका विद्यालयहरूले यस्तो समस्याहरू भोगीरहेका छन । खास गरी गिरबी‚भौगोलिक बिकटता‚जनचेतनाको कमी‚घरयासी कार्यबोझ र यस्तै अन्य समस्याका कारण वालवालिकाहरू ड्रप आउट हुने गर्दछन । तर यस अध्ययनमा डोटी जिल्लाको बडीकेदार गाउँपालिकाको वड  नं ३ मा रहेको श्री वीरेन्द्र माध्यमिक विद्यालयलाई मात्र समेटिएको छ । त्यसैमा पनि यस श्री वीरेन्द्र माध्यमिक विद्यालयको कक्षा छ मा अध्ययन गर्ने वालावलिकाहरूको ड्रप आउट के कस्तो छ र त्यसलाई कसरी न्यूनिकरण गर्ने भन्ने कुरामा यो अध्ययन सीमित रहेको छ ।

समस्याको पहिचानः

यस श्री वीरेन्द्र माध्यमिक विद्यालयमा बिभिन्न प्रकारका समस्याहरू बिद्यमान रहेका छन । यस विद्यालयमा कक्षाकोठा‚ खेल मैदान भवन‚ खानेपानी‚ फर्निचर‚ विषयगत शिक्षक दरबन्दीको अभाव‚ विद्यालयमा शिक्षक आवासको अभाव‚ छात्रावासको अभाव कर्मचारीको अभाव जस्ता विविध समस्याहरू रहेका छन । उपर्युक्त विविध समस्याहरू विद्यालयमा विद्यमान रहेता पनि यस अध्ययनमा विद्यार्थीहरूको ड्रप आउट समस्यालाई मुख्य केन्द्रबिन्दू मानिएको छ र त्यसै विषयमा केन्द्रित रहेर अध्ययन गर्ने प्रयास गरिएको छ ।वालवालिकाहरूको ड्रप आउट समस्या सानो कक्षामा भन्दा पनि ठूलो कक्षामा बढी देखिएको र सबै भन्दा बढी ड्रप आउटको समस्या कक्षा ६ मा रहेको कारण ड्रप आउटको मुख्य समस्या कक्षा छ मा रहेको निष्कर्षका साथ यो अध्ययन शुरु गरिएको छ ।

यस कार्यमूललक अनुसन्धानको कार्यान्वयन अवधिः
यस कार्यमूलक अनुसन्धानको कार्यान्वयन अवधि २०७५ साल बैशाख देखि २०७५ साल पौष मसान्त सम्म रहनेछ ।

कार्यविधिः
यस अध्ययनका लागि तपसिल बमोजिमका कार्यविधि अपनाइनेछः

-दैनिक हाजिरी जाँच

-दैनिक रुपमा नियमित उपस्थित नहुने विद्यार्थीहरूको अभिलेख तयार गर्ने ।

-कक्षाकोठामा दैनिक उपस्थित नहुँदा हुने परिणामका बारेमा

-विद्यार्थीहरूलाई प्रष्ट पार्ने र निरन्तर विद्यार्थी मूल्यांकन प्रणँलीका बारेमा पनि जानकारी गराउने ।

-त्रैमासिक तथा अर्धबार्षिक परीक्षामा अनुपस्थित हुने विद्यार्थीको पहिचान गर्ने ।

-नियमित उपस्थित नहुने विद्यार्थीहरूलाई दैनिक उपस्थित गराउन उत्प्रेरणा जगाउन पुरस्कृत गर्ने र अनुपस्थित हुने विद्यार्थीहरूलाई गयल जरिवाना गर्ने । धेरै जसो अनुपस्थित रही ड्रप आउटको नजिक पुगेकाहरूलाई कारण पत्ता लगाई विद्यालयमा टिकाई राख्न योजना बनाउने ।

-नियमित उपस्थित नहुने विद्यार्थीहरूको अबिभावकहरूसँग भेटघाट गरी छलफल गरी वालवालिकाहरूलाई नियमित विद्यालय पठाउन उत्प्रेरित गर्ने ।

-आर्थिक अवस्था कमजोर भएको कारणले नियमित विद्यालय नआएका हुन भने त्यस्ता वालवालिकाहरूलाई नियमित वालवालिकाहरूलाई पुरस्कारको व्यवस्था गर्ने ।

चरणबद्ध रणनीतिक प्रयासहरुः
विद्यार्थीहरूलाइ कसरी विद्यालयमा नियमित उपस्थित बनाई ड्रप आउट दर घटाउन सकिएला भन्ने बिषयमा निम्न बमोजिमको चरणबद्ध प्रयासहरू गरियोः

पहिलो चरणः
योजनाः कक्षा कोठामा अन्तर्क्रिया गर्ने ।

कार्यःयस पहिलो चरणमा शैक्षिक सत्रको शूरुमा विद्यार्थीहरूसँग विद्यालय नियमित नआए के होला भन्ने बारे अन्तर्क्रिया गरियो । नेपाल सरकारले हाल अपनाउदै आएको मूल्यांकन प्रणाली अनुसार कक्षा ६ मा ६० प्रतिशत आवधिक मूल्यांकन प्रणाली र ४० प्रतिशत निरन्तर विद्यार्थी मूल्यांकन प्रणालीका बारेमा जानकारी दिइयो । निरन्तर मूल्यांकन प्रणाली अनुसार विद्यार्थी नियमित विद्यालय आएमा‚कक्षा कार्य गरेमा‚सिर्जनात्मक कार्य गरेमा‚परियोजना कार्य गरेमा‚गृह कार्य गरेमा उसले बढी रेजा चिन्ह पाउने र बढी रेजा चिन्ह पाउने विद्यार्थीहरूको बार्षिक परीक्षामा बढी अंक आउने प्रणाली बारे प्रष्ट पारियो ।

अवलोकनः
विद्यार्थीहरूसँग अन्तर्क्रिया गरे पश्चात कक्षा कोठामा के कस्तो परिबर्तन भयो भनी अवलोकन गरियो । विद्यार्थीको उपस्थिति नियमित भए नभएको पनि अवलोकन गरियो ।

प्रतिबिम्बनः
कक्षा ६ का विद्यार्थीहरूसँग अन्तर्क्रिया पश्चात कक्षाकोठामा अवलोकन गरियो । अवलोकन गर्दा पहिलेको तुलनामा विद्यार्थीहरूको उपस्थिति बृद्धि भएको पाइयो ।  तर अझै केही विद्यार्थीहरू अनुपस्थित भएको पाइएकोले दोस्रो चरणमा जाने निर्णय गरियो ।

दोस्रो चरणः
योजनाः स्टाफ तथा अबिभावकको संयुक्त बैठकमा छलफल गर्ने ।

कार्यः शुक्रबारका दिन छुट्टी भए पश्चात स्टाफ तथा अबिभावक बैठकमा विद्यार्थीको नियमित उपस्थिति नभएको सम्बन्धमा के गर्ने भन्ने प्रस्ताव राखी छलफल गर्दा विद्यालयमा नियमित रुपमा आउने वालवालिकाहरूलाई पुरस्कृत गर्ने र अनुपस्थित हुने विद्यार्थीलाई दैनिक रुपमा गयल जरिवाना लगाउने निर्णय पारित गरियो । विद्यार्थीहरूको घरमा जरुरी काम परेमा कक्षा शिक्षकलाई निबेदन दिएर मात्र बिदामा बस्नुपर्ने ब्यहोरा पनि निर्णय गराइयो । सो अनुसार हप्ताको एक दिन उत्कृष्ट हाजिर हुने विद्यार्थीलाइ कापी र डटपेन पुरस्कार दिइयो । अरु पनि यसरी नै धेरै हाजिर हुने विद्यार्थीले यसरी नै पुरस्कार पाउने कुराको जानकारी गराइयो ।  तर गयल हुने विद्यार्थीहरूबाट भने दिनको १ रुपैयाँ गयल जरिवाना वाफत शुल्क लिने गरियो ।

अवलोकनः स्टाफ तथा अबिभावको संयुक्त बैठकको निर्णय पश्चात कक्षाकोठामा आएको परिबर्तनका बारेमा अनुगमन गरियो ।

प्रतिबिम्बनः  बैठकको निर्णयानुसार उत्कृष्ट विद्यार्थीलाई पुरस्कार दिने र गयल हुने बाट गयल जरिवाना लिने गरे पश्चात सबै विद्यार्थीहरू नियमित रुपमा विद्यालय आउने गरेको पाइयो ।कुनै विद्यार्थीको घरमा काम परेको वा बिरामी भएमा कक्षा शिक्षकलाई निबेदन दिने गरेको पाइयो । यसरी नियमित विद्यालय आउने बानी भए पश्चात परीक्षा सम्म सबै विद्यार्थीहरू टिकेको पाइयो । अर्धबार्षिक परीक्षा अवधि सम्म
कुनै पनि विद्यार्थीले विद्यालय नछोडेकोले तेस्रो चरण सम्म प्रबेश गरिएन ।

निष्कर्षः
श्री वीरेन्द्र माध्यमिक विद्यालय घाङलमा रहेको ड्रप आउटको समस्याले ठूलो शैक्षिक क्षति गरिरहेको थियो । यो समस्याले वद्यार्थीहरूको शैक्षिक सिकाई उपलब्धि न्यून हुनुको साथै कक्षा दोहोर्याउने दर पनि बढी रहेको थियो । यस अध्ययनले कक्षा ६ का विद्यार्थीहरू बर्षभरी नै नियमित विद्यालय आउने भए । कक्षा ६ मा अध्ययन गरिएको यो अध्ययन अन्य कक्षामा पनि लागू गरे विद्यार्थीहरूको नियमित उपस्थिति बढाउन सकिने र उनीहरूको सिकाई उपलब्धि बृद्धि गर्न सकिनुको साथै ड्रप आउट दरलाई घटाई शैक्षिक क्षति न्यूनिकरण गर्न सकिन्छ ।

तपाई पनि जुनसुकै तह र विषयको Action रिसर्च Share गर्न चाहनुहुन्छ भने siknethalo@gmail.com मा email गर्न सक्नुहुन्छ ।