facebook :- Home
- Show Content
सामाजिक : कक्षा १० एकाइ एक
सामाजिक : कक्षा १० एकाइ एक
तयार पार्ने : वीरेन्द्र पोख्रेल
विद्यालय : श्रीपुर मावि भरतपुर ,चितवन
कक्षा १० सामाजिक अध्ययन ( एकाइ १ पठन सामाग्री )
१. दक्षताको आधारमा जनशक्तिको वर्गीकरण गर्नुहोस् ।
- दक्ष जनशक्ति : आफ्नो कार्य वा पेसामा तलिमप प्राप्त र राम्रो सिप हासिल गरेका निपूर्ण जनशक्ति ।
- अर्धदक्ष जनशक्ति : केही सिप हासिल गरेका तर पूर्ण रूपमा निपूर्ण नभइसकेका वा तालिम नपाएका जनशक्ति ।
- अदक्ष जनशक्ति : कुनै काममा राम्रो सिप हासिल नगरेका सामान्य अराए लगाएको काम मात्र गर्न सक्ने जनशक्ति
२. कार्य अवधिको आधारमा दक्ष जनशक्तिको वर्गीकरण गर्नुहोस् ।
- अल्पकालीन दक्ष जनशक्ति : कुनै खास कामका निम्ति तालिम दिएर तयार गरिएको दक्ष जनशक्तिलार्ई अल्पकालीन दक्ष जनशक्ति भनिन्छ, जस्तै– जनगणनाका निम्ति गणक, म्यादी प्रहरी, बाली स्याहार्ने व्यक्ति । यसका लागि छोटो अवधिका तालिम कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरिएको हुन्छ ।
- दीर्घकालीन दक्ष जनशक्ति : दीर्घकालीन दक्ष जनशक्तिहरू लामो अवधिको सेवाको निम्ति तयार गरिन्छन् । कर्मचारीहरू, सेना, प्रहरी, लगायतका सेवा क्षेत्रमा कार्यरत व्यक्तिहरू यस अन्तर्गत पर्दछन् ।
- स्थिर वा दिगो दक्ष जनशक्ति : स्थिर वा दिगो दक्ष जनशक्तिले एकपटक सिप सिकेपछि जीवनभर जहिले र जहाँ पनि आफ्नो दक्षताको प्रयोग गर्न सक्छ । जस्तै : डाक्टर, इन्जिनियर, शिक्षक, वकिल, नर्स, मिस्त्री, कृषक, व्यवस्थापक आदि ।
३. मानव संसाधन विकास गर्न कस्ता उपायहरू अपनाउनु पर्दछ ?
- विद्यालय, विश्वविद्यालय तथा तालिम केन्द्रहरूबाट प्राविधिक शिक्षा एवम् तालिम प्रदान गरेर
- रोजगारी तथा काम गर्ने अवसर दिएर
- उत्पादनशील क्षेत्रमा लगानी बढाएर
- नियम कानुनले सहजता सिर्जना गरेर
४. मानव संसाधन व्यवस्थापन किन गरिन्छ ?
- थोरै व्यक्तिबाट पनि धेरै काम लिन
- मानिसको रुचि, क्षमता, दक्षता अनुसारको काममा लगाउन
- संस्था एवम् राज्यको आवश्यकता पुरा गर्न
- देश विकासका कामहरू योजना अनुसार पुरा गर्न
५ मानव संसाधन विकासको आवश्यकता किन पर्दछ ?
- जनशक्तिको माग पूरा गर्न
- राज्यलार्ई आवश्यक जनशक्तिको आपूर्ति गर्न
- श्रमको लागत विश्लेषण गरी संगठनमा कामदार घटाउन वा बढाउन
- देशमा के कति कामदार वा जनशक्ति आवश्यक छ भनी आवश्यकता पत्ता लगाउन र आवश्यक पर्ने विज्ञ जनशक्तिको पर्याप्तता एवम् संभाव्यवता पत्ता लगनउन
- देशको काममा विविधता ल्याउन र बजारमा पाइने जनशक्तिको अवस्था आँकलन गर्न
- उपलब्ध जनशक्तिको उचित व्यवस्थापन गरी संगठनको उत्पादकत्त्व बढाउन
६. नेपालमा मानव संसाधन विकासका लागि कस्ता योजना गर्नुपर्दछ ?
- राष्ट्रिय एवम् अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने सक्षम र दक्ष जनशक्तिको उत्पादन गर्ने
- जनशक्तिको माग र आपूर्तिबिच सन्तुलन कायम गर्ने
- प्राविधिक शिक्षा तथा व्यावसायिक तालिममा जोड दिने
- मानव संसाधनसँग सम्बन्धित निकायहरूको क्षमता अभिवृद्धि गर्ने
- मानव संसाधन विकास सम्बन्धी नीति तयार गरी कार्यान्वयनमा ल्याउने
७. मानव विकास सुचाङ्कको अवधारणा बताउनुहोस् ।
कुनै पनि देशको आथिर्क, सामाजिक, शैक्षिक विकास लगायतका प्रगतिको स्तर वा अवस्था देखाउने सूचक नै मानव विकास सूचकाङ्क हो । सामान्यतया भौतिक जीवनमा आएको सुधारलार्ई मानवको विकासको आधारको रूपमा हेर्ने गरिन्छ । सन् १९९० भन्दा अगाडिसम्म कुनै देशको विकासको अवस्था हेर्न त्यस देशको प्रतिव्यक्ति आयलार्ई आधार मानेर हेर्ने गरिन्थ्यो ।
सन् १९९० देखि संयुक्त राष्ट्र सङ्घीय विकास कार्यव्रmमले मानव विकास सूचकका आधारमा मानवको विकासको अवस्था मापन गर्ने पद्धतिको विकास गरको थियो । जसअनुसार प्रत्येक देशको प्रतिव्यक्ति आय, देशका जनताका औसत आयु र साक्षरता प्रतिशतलार्ई सूचकका रूपमा गणना गरी मानव विकास सूचाङ्क निकालिन्थ्यो । गुणस्तरीय जीवनको मापनलार्ई ० देखि १ अङ्कलार्ई आधार मानी बढी अङ्क प्राप्त गर्ने देशलार्ई उच्च गुणस्तरीय जीवनयापन भएको मानिन्छ ।
८. सङ्घीय शासन पद्धतिको अवधारणा बारे लेख्नुहोस् ।
- विकेन्द्रीकरणको शासकीय सिद्धान्त अनुसार एउटा सिंगो देशमा विभिन्न अधिकार सम्पन्न प्रदेशहरू र व्रिmयाशील स्थानीय तहहरू सहितको व्यवस्था सङ्घीयता हो ।
- यस्तो व्यवस्थामा केन्द्र सरकारले प्रदेशहरूको रेखदेख र नियन्त्रण त गर्दछ, तर प्रदेशहरू आफ्नो विकास योजना आफैँ बनाउन र कर उठाउन स्वतन्त्र हुन्छन् ।
- अधिकार सहितको प्रशासनिक विभाजन हुनुपर्ने माग बढ्दै गरेपछि वि.सं. २०६३ को अन्तरिम संविधानले नेपाल सङ्घीय राज्य भनेर उल्लेख गरेको थियो ।
- यसलार्ई संस्थागत गर्ने कार्य वि.सं. २०७२ असोज ३ गते संविधान सभाबाट घोषणा भएको नेपालको संविधानले गरेको छ ।
- संविधानले नेपालमा सातवटा प्रदेश रहने व्यवस्था गरेको छ ।
- देशमा उपलब्ध स्रोतहरूको उचित बाँडफाँड गरी अधिकतम उपयोग गरेर विकास गर्ने र केन्द्रमा रहेको अधिकारलार्ई स्थानीय स्तरसम्म पु¥याउने उद्देश्यले नेपाल सङ्घीय राज्य बनेको छ ।
- सङ्घीय राज्य निर्माणका लागि जनसङ्ख्या, भौगोलिक क्षेत्र, प्राकृतिक स्रोत साधन, क्षमता लागयतका आधार लिने गरिन्छ ।
९. नेपालमा सङ्घीय शासन पद्धतिको आवश्यकता किन परेको हो ? बुँदागत रुपमा लेख्नुहोस् ।
- सेवा र सुविधा स्थानीय जनतासम्म पु¥याई सङ्घीय लोकतन्त्रिक गणतन्त्रलार्ई संस्थागत गर्न,
- सामुदायिक विविधतालार्ई सम्बोधन गर्न,
- देशको सामाजिक बनोटअनुसार विभिन्न वर्ग समुदायलार्ई शासन प्रणालीमा सहभागी हुने अवसर प्रदान गर्न,
- स्थानीय नेतृत्त्वको क्षमता विकास गर्न,
- विकासको गतिलार्ई तीब्रता दिई जनताको जीवनस्तर सुधार्न ।
१०. सङ्घीयताको फाईदा के कस्ता हुन सक्दछन् ?
- सङ्घीय शासनले प्रदेशहरू बिचमा विकासमा प्रतिस्पर्धा बढ्ने,
- स्थानीय स्रोत साधनको सदुपयोग हुने,
- स्थानीय स्तरमा नै सेवा सुविधा प्राप्त हुने,
- स्थानीय उत्पादन तथा क्षमताले गर्दा आत्म निर्भरता बढ्ने
११. सङ्घीय शासन पद्धतिमा केन्द्र सरकारले गर्ने कार्यहरू के के हुन्छन् ?
- देशको सीमा सुरक्षा गर्ने र अन्तर्राष्ट्रिय आव्रmमण बाट जोगाउने,
- राष्ट्रिय अर्थ नीति र बार्षिक बजेट बनाउने,
- परराष्ट्र नीति अबलम्बन गर्ने,
- मुद्रा आदिको निष्कासन, नियन्त्रण र कार्यान्वयन गर्ने
- अन्तर्राष्ट्रिय सन्धि सम्झौताहरू गर्ने
- सेनाको भर्ती तथा परिचालन गर्ने
- राष्ट्रिय गौरवका विकास आयोजनाहरू सञ्चालन गर्ने
१२. सङ्घीय शासन पद्धतिमा प्रदेश वा प्रान्तीय सरकारले गर्ने कार्यहरू के के हुन्छन् ?
- संविधानले तोकेअनुसार प्रदेश कर उठाउने तथा बजेट बनाउने
- आवश्यकता अनुसार प्रदेशको विकास योजना बनाउने कार्यान्वयन गर्ने
- प्रदेशको शान्ति सुरक्षा कायम राख्ने
- केन्द्रसँग समन्वय गर्ने
- शिक्षा, स्वास्थ्य, खानेपानी, विद्युत, सञ्चार सम्बन्धी कार्यहरू गर्ने
- विकासका पूर्वाधार निर्माणका कार्यहरू गर्ने
१३. सङ्घीय शासन पद्धतिमा स्थानीय सरकार(पालिका)ले गर्ने कार्यहरू के के हुन्छन् ?
- संविधान र कानुनबमोजिम शासन व्यवस्था सञ्चालन गर्ने
- स्थानीय जनताको आवश्यकता र आर्थिक क्षमताअनुसार विकास निर्माणका कार्य सञ्चालन गर्ने
- स्थानीय स्तरमा आवश्यक नीति नियम बनाउने र कार्यान्वयन गर्ने
- स्थानीय आर्थिक स्रोतको परिचालन गर्ने
- जनतालार्ई छिटो छरितो सेवा सुविधा प्रदान गर्ने
१४. सङ्घीय शासन पद्धतिमा जनताले गर्ने कार्यहरू के के हुन सक्छन् ?
- संविधान र कानुनको पालना गर्ने
- सक्षम र इमान्दार व्यक्तिलार्ई सङघीय, प्रदेश र स्थानीय व्यवस्थापिकामा चुनेर पठाउने
- सङघीय, प्रदेश र स्थानीय सरकारबाट सञ्चलित कार्यव्रmममा सहभागी हुन सहयोग गर्ने
- समयमा कर तिर्ने र मतदानमा भाग लिने
- विकास निर्माण कार्यमा सहभागी हुने ।
१५. नेपालका प्रदेशहरू बारे संक्षिप्तमा लेख्नुहोस् ।
| प्रदेश नं. १ |
राजधानी : बिराटनगर
जिल्ला संख्या : १४
क्षेत्रफल : २५९०५ वर्ग कि.मी. जनसंख्या : ४५,३४,९४३ जना
जलविद्युत सम्भावना : अरुण र कोशी नदीमा
पर्यटकीय स्थल : पाथीभरा, सगरमाथा, मकालु, भेडेँटार, धरान, इलाम
शिक्षा विश्वविद्यालय : पूर्वाञ्चल विश्व विद्यालय
उद्योग : चिया, चिनी तथा जुट उद्योग र अन्य औद्योगिक क्षेत्र
जतजाति : राई, लिम्बु, लेप्चा, राजवंशी, कोचे, मेचे, बाहुन, क्षेत्री, शेर्पा, दलित आदि
जलविद्युत सम्भावना भएको, चिया उत्पादन, उच्च शिखर सगरमाथा, पहाडमा राइ, लिम्बु र तराइमा धिमाल लगायतका जनजातिहरूको बसोवास
| प्रदेश नं. २ |
राजधानी : जनकपुर
जिल्ला संख्या : ८
क्षेत्रफल : ९६६१ वर्ग कि.मी. जनसंख्या : ५४,०४,१४५ जना
जलविद्युत सम्भावना : नभएको
पर्यटकीय स्थल : जनकपुर, बारा र सप्तरीका धार्मिक स्थलहरू,
शिक्षा विश्वविद्यालय : त्रिविका आङ्गिक तथा सम्बन्ध प्राप्त क्याम्पस
उद्योग : औद्योगिक क्षेत्र
जतजाति : मधेसी समुदायको बाहुल्यता, मैथेली, थारु
ऐतिहासिक तथा धार्मिक स्थल, समथर जमिन, खाद्यवाली, नगदेवाली, यादव, थारु, मुस्लिम र दलित जातिको बसोवास
| बाग्मती प्रदेश |
राजधानी : हेटौंडा
जिल्ला संख्या : १३
क्षेत्रफल : २०,३०० वर्ग कि.मी. जनसंख्याः ५५,२९,४५२ जना
जलविद्युत सम्भावना : माथिल्लो तामाकोशी, खिम्ति, चिलिमे, त्रिशुली सुनकोशी
पर्यटकीय स्थल : पशुपतिनाथ, स्वयम्भू, भक्तपुर, धुलिखेल, जिरी, चितवन
शिक्षा विश्वविद्यालय : त्रिभुवन विश्व विद्यालय, कृषि तथा वन विश्व विद्यालय
उद्योग : औद्योगिक क्षेत्र
जातजाति : तामाङ, नेवार, बाहुन, क्षेत्री, दलित आदि
राजधानी सहितको प्रदेश, पर्यटकीय स्थल, तामाङ र नेवार जनजातिको बाहुल्यता
| गण्डकी प्रदेश |
राजधानी : पोखरा
जिल्ला संख्या : ११
क्षेत्रफल : २१,५०४ वर्ग कि.मी. जनसंख्या : २४,०३,७५७ जना
जलविद्युत सम्भावना : कालिगण्डकी, बुढीगण्डकी
पर्यटकीय स्थल : पोखरा, मुस्ताङ, वन्दीपुर, लमजुङ, गोरखा दरवार
शिक्षा विश्वविद्यालय : पोखरा विश्व विद्यालय
उद्योग : औद्योगिक क्षेत्र
जातजाति : गुरुङ, मगर, बाहुन, क्षेत्री दलित, नेवार, थकाली
पर्यटकीय नगरी पोखरा, ऐतिहासिक तथा धार्मिक स्थल, ठूला ठूला नदी तथा तालहरू रहेको
| लुम्बिनी प्रदेश |
राजधानी : देउखुरी
जिल्ला संख्या : १२
क्षेत्रफल :२२,२८८ वर्ग कि.मी. जनसंख्या : ४४,९९,२७२ जना
जलविद्युत सम्भावना : तिनाउ, राप्ती नदी
पर्यटकीय स्थल : लुम्विनी, तिलौराकोट, स्वर्गदारी, बर्दिया निकुञ्ज,
शिक्षा विश्वविद्यालय : लुम्बिनी विश्व विद्यालय
उद्योग : औद्योगिक क्षेत्र
जातजाति : मगर, बाहुन, क्षेत्री, दलित, थारु, मधेसी,
ऐतिहासिक तथा धार्मिक स्थल, नदिहरू, वन जङग्ल,पहाड र तराइ समेटिएको भूभाग
| कर्णाली प्रदेश |
राजधानी : बीरेन्द्रनगर
जिल्ला संख्या : १०
क्षेत्रफल : २७९८४ वर्ग कि.मी. जनसंख्या : १५,७०,४१८जना
जलविद्युत सम्भावना : उच्च कर्णाली, भेरी
पर्यटकीय स्थल : राराताल, से फोक्सुण्डो ताल,
शिक्षा विश्वविद्यालय : मध्यपश्चिम विश्वविद्यालय
उद्योग : नभएको
जातजाति : बाहुन, क्षेत्री दलित, ठकुरी
विकासको दृष्टिले प्रचुर सम्भावता रहेको, वन जङ्गल, जडिबुटी नदि, ताल रारा, से फोक्सुण्डो, राष्ट्रिय निकुञ्ज, ठकुरी, वाहुन क्षेत्री र दलित वर्गको बाहुल्यता
| सुदुरपश्चिम प्रदेश |
राजधानी : गोदावरी
जिल्ला संख्या : ९
क्षेत्रफल : १९९१५ वर्ग कि.मी. जनसंख्या : २५५२५१७ जना
जलविद्युत सम्भावना : चमेलिया, सेती नदी
पर्यटकीय स्थल : उग्रतारा, शैलेशवरी अपि सैपाल
शिक्षा विश्वविद्यालय : सुदुरपश्चिम विश्वविद्यालय
उद्योग : नभएको
जातजाति : गुरुङ, मगर, बाहुन, क्षेत्री दलित, थारु, ठकुरी
तराइ पहाड र हिमाल समावेश, तराइमा थारू समुदायको बसोवास, ऐतिहासिक, धार्मिक स्थल तथा पर्यटकीय स्थलहरू रहेका
- Reviews (0)
Nothing Found...Leave a review